ABC stolarstwa – dłuta

Fot. domidrewno.pl

W każdym porządnym warsztacie stolarskim muszą znaleźć się przynajmniej podstawowe dłuta. Jarek z portalu domidrewno.pl i jego gość Szczepan wyjaśniają w filmie poradnikowym, do czego służą poszczególne rodzaje dłut.

Dłuta to uniwersalne narzędzia, służące do przecinania i nacinania drewna, głębienia otworów i gniazd, wykonywania rowków i zagłębień, załamywania ostrych krawędzi, wyrównywania i wygładzania powierzchni. Specjalnych rodzajów dłut używa się także do rzeźbienia, wykonywania ornamentów i płaskorzeźb. Jarek i Szczepan podpowiadają, jak dobierać je zależnie od planowanego zadania.

 

 

Dłuta należą do grupy podstawowych narzędzi ręcznych, bez których nie sposób obejść się w przydomowym warsztacie. Obok strugów to najważniejsze narzędzia do ręcznej obróbki wiórowej. Używa się ich przy kształtowaniu bryły obrabianego przedmiotu lub profilu połączenia, do wycinania wczepów, wpustów narożnych i zagłębień. Są niezastąpione przy wpuszczaniu w drewno okuć, a także przy wykonywaniu połączeń na zakładkę. Bez specjalnych dłut rzeźbiarskich, ale też zwykłych dłut płaskich, trudno sobie wyobrazić proces rzeźbienia w drewnie lub innym materiale.

Każde dłuto składa się ze stalowego ostrza, które zwęża się, tworząc tzw. szyjkę, przechodzącą dalej w koronę, czyli tarczę, która odpowiada za to, by część metalowa nie zagłębiała się zanadto w rękojeść. W rękojeści jest osadzony chwyt, czyli szpiczasto uformowana końcówka ostrza, zaklinowana w otworze wywierconym w trzonku. Rękojeść może być wykonana z drewna lub tworzywa sztucznego. Ostrza dłut o wysokiej jakości wytwarza się ze specjalnej stali narzędziowej o znacznej zawartości węgla lub ze stali stopowej. Materiał odkuwa się ręcznie, dzięki czemu narzędzia te są bardzo wytrzymałe i trwałe. Dłuta produkowane w Europie hartuje się tylko powierzchniowo, by nie były kruche i nie szczerbiły się nawet przy większych obciążeniach udarowych. Dłuta japońskie są twardsze i dlatego ich okres trwałości jest dłuższy, ale za to ich ostrza łatwiej ulegają wyszczerbieniu. Z Japonii pochodzą także dłuta o ostrzach dwuwarstwowych. Grubsza warstwa jest wykonana z mniej twardej narzędziowej stali stopowej. Pod nią znajduje się cieńsza warstwa z twardszej stali węglowej, która tworzy krawędź tnącą.

Powierzchnia stali może być wypolerowana na wysoki połysk lub oszlifowana matowo drobnym materiałem ściernym. Na powierzchni dłut japońskich mogą być widoczne wyraźne ślady odkuwania. Rękojeści są wykonane z drewna w powłoce z tworzywa sztucznego lub z litego tworzywa sztucznego.

Dłuta płaskie

Standardowe dłuta mają znormalizowane szerokości – od 2 mm do 50 mm. Podczas wpuszczania okuć w drewno należy zawsze używać dłuta odpowiadającego szerokością konkretnemu okuciu. Boczne krawędzie dłuta standardowo są mocno sfazowane, co umożliwia czyste wycinanie materiału z narożników. Do zadań specjalnych używa się dłut z krawędziami tnącymi zukosowanymi w prawo lub w lewo pod kątem 60–70º. Niektóre ostrza dłut płaskich mają wydłużony kształt, a w innych długa jest tylko szyjka, ale podczas pracy nie odgrywa to żadnej roli.

Dłuta z zagiętymi szyjkami umożliwiają pracę przy samych krawędziach elementów, ponieważ te z prostymi szyjkami trzeba trzymać nachylone pod większym kątem. Przy największych obciążeniach zaleca się stosowanie dłut całkowicie stalowych.

Ceny dłut płaskich są bardzo zróżnicowane, stosownie do wielkości i jakości narzędzia. Zawsze nieco tańsze są dłuta kupowane w zestawach narzędzi, o różnych szerokościach i kształtach.

Dłuta gniazdowe

Niekiedy nazywa się je także dłutami-dziobakami. Nie mają sfazowanych krawędzi, lecz prostokątny lub kwadratowy profil. Typowym zastosowaniem dłut gniazdowych jest wycinanie otworów na połączenia czopowe lub klinowo-czopowe. Ponieważ dłuta gniazdowe są narażone na większe obciążenia niż płaskie, ich ostrza są zwykle grubsze. Szerokość ostrza zwęża się w kierunku rękojeści, by nie zakleszczało się ono w wycinanym otworze. Rękojeść dłuta gniazdowego jest zazwyczaj większa, mocniejsza i wyposażona w metalową skuwkę do uderzania stalowym młotkiem.

Żłobaki

W pracach stolarskich żłobaków o półokrągłym rynienkowym kształcie ostrza używa się do wykonywania rowków, wgłębień i łukowych naroży. Wykorzystuje się je także do rzeźbienia wklęsłych ornamentów. Żłobienie, czyli wycinanie ornamentów w równej powierzchni, jest najprostszym i najczęściej stosowanym przez majsterkowiczów sposobem rzeźbienia. Powstają przy tej metodzie wyłącznie wgłębienia zwane grawiurą lub rytem.

Do uzyskania dobrych wyników żłobienia potrzebne są nie tylko odpowiednie narzędzia, lecz także dobre drewno. Najlepsze do ręcznej obróbki nożami i dłutami jest drewno lipowe, dostępne w wielu marketach budowlanych.

Podczas gdy dłuta płaskie i noże snycerskie nie wymagają używania dodatkowych narzędzi, do rzeźbiarskich prac w drewnie często są potrzebne pobijaki.

Dłuta rzeźbiarskie

Pod względem kształtu są bardzo podobne do żłobaków. Mają budowę taką samą jak dłuta płaskie, ale są mniejsze i mają inaczej uformowane ostrza. Rozpiętość cen dłut rzeźbiarskich jest bardzo duża – im bardziej skomplikowany kształt ostrza, tym wyższa cena narzędzia.

Noże snycerskie

Te narzędzia budową przypominają zwykłe noże, ale ich ostrza mają rozmaite kształty i profile. Ostrza są osadzone w rękojeściach i z reguły przytwierdzone do nich dwoma zagłębionymi nitami. Rękojeści są uformowane w zależności od sposobu trzymania narzędzia.

Dłuta specjalne

Są to dłuta płaskie, które wprawdzie nadają się do prac snycerskich oraz zwykłych prac w drewnie, ale mają szczególne, odróżniające je od innych modeli ostrza – zakrzywione (do wycinania narożników i kątów wewnętrznych), w kształcie U, zukosowane lub bardzo szerokie.

Artykuł przygotowany we współpracy z firmą Altany Ostrowski.

Tematy pokrewne:

Jak ostrzyć narzędzia