Piły do drewna

Fot. Wolfcraft

Ręczne piły do drewna należą do podstawowego wyposażenia każdego przydomowego warsztatu. Można nimi wykonać każdy rodzaj cięcia. Aby uzyskać zadowalające rezultaty trzeba jednak posłużyć się właściwym narzędziem. Rodzaj piły musi być dostosowany do wykonywanego zadania, a samo narzędzie – dobrej jakości.

Sposób działania piły jest bardzo prosty – jej część robocza, zwana brzeszczotem, jest wyposażona w zęby, które podczas obróbki skrawaniem stopniowo przecinają materiał. Brzeszczot jest osadzony albo jednostronnie w rękojeści drewnianej lub z tworzywa sztucznego, albo dwustronnie – napięty w ramie. Zależnie od rodzaju piły zęby brzeszczotu różnią się kształtem i wielkością, liczbą i ustawieniem. Im więcej zębów przypada na cal bieżący brzeszczotu, tym bardziej precyzyjne cięcia można wykonywać piłą. Zęby najczęściej są naprzemiennie rozgięte na boki wzdłuż stalowego ostrza i zaostrzone pod pewnym kątem, stosownie do przeznaczenia piły. Dzięki rozwarciu zębów na boki rzaz, czyli szczelina wycinana w materiale podczas piłowania, jest nieco szerszy niż grubość brzeszczotu i narzędzie nie klinuje się w drewnie podczas pracy.

Ręcznych pił do drewna używa się do dzielenia drewna i płyt drewnopochodnych, wycinania otworów i kształtowych linii, nacinania rowków, wpustów i wręgów, np. podczas wykonywania elementów połączeń stolarskich i meblarskich. Zależnie od wykonywanej pracy musimy dobrać do niej odpowiednią piłę. Nie istnieje bowiem piła uniwersalna, pozwalająca wykonać każde zadanie. Poszczególne rodzaje pił różnią się przede wszystkim długością, szerokością, kształtem i sztywnością brzeszczotu oraz ilością, wielkością i kształtem zębów.

Najważniejsze rodzaje pił do drewna

Płatnice – to piły przeznaczone do szybkiego, zgrubnego przecinania dużych elementów. Mają brzeszczoty o długości od 30 do 60 cm. Brzeszczot płatnicy tnie materiał podczas pchania i nie ma żadnego usztywnienia, dlatego musi być odpowiednio sztywny i z reguły ma grubość dochodzącą do 1 mm. Zęby brzeszczotu płatnicy są naprzemiennie rozchylone, dzięki czemu powstaje rzaz na tyle szeroki, że skrawane wióry mogą być szybko wyrzucone na zewnątrz. Z reguły producenci oferują dwa podstawowe typy płatnic. Pierwszy typ ma brzeszczot z drobnym uzębieniem, przeznaczonym do cięcia poprzecznego (w poprzek włókien).

Drugi typ jest wyposażony w brzeszczot z dużymi zębami, lepiej sprawdzającymi się przy cięciu wzdłużnym. Im drobniejsze są zęby, tym gładsza linia cięcia, dlatego płatnice pierwszego typu są używane przy pracach wykończeniowych, gdy liczy się elegancki wygląd ucinanych elementów. Te drugie, gdy efekt estetyczny jest aspektem drugorzędnym, a zależy nam na efektywnej pracy. Piłą z dużymi zębami pozwala na szybsze cięcie materiału z mniejszym wysiłkiem, uzyskujemy jednak bardziej postrzępione krawędzie. Pamiętając o tych uwarunkowaniach przy wyborze piły do konkretnego zadania zwracamy musimy uwzględnić wskaźnik TPI (skrót od angielskiego teeth per inch), czyli parametr zawierający informację ile zębów przypada na cal długości danego brzeszczotu. Płatnice pierwszego typu, przeznaczone do prac wykończeniowych, mają wskaźnik TPI 10–11, te drugiego typu, do szybkiego cięcia, zwykle TPI 7. Płatnice z drobnym uzębieniem można uznać za bardziej wszechstronne, ponieważ nadają się także do cięcia materiałów drewnopochodnych (sklejki, płyt meblowych czy wiórowych). Gdy nie mamy do dyspozycji lepszego narzędzia można nimi ciąć także elementy z tworzyw sztucznych, płyty laminowane, a nawet gipsowe.

Poza wskaźnikiem TPI na szybkość i precyzję cięcia wpływ mają także inne czynniki: kształt pojedynczych zębów, precyzja wykonania ich krawędzi tnących, kształt całego brzeszczotu, twardości stali użytej do wyprodukowania brzeszczotu. W przypadku tanich płatnic zęby są tylko wykrawane i nie są zahartowane. Zęby płatnic wysokiej jakości są nie tylko precyzyjnie naostrzone lecz także indukcyjnie zahartowane. Dzięki innowacyjnej metodzie trójstronnego ostrzenia zębów uzyskuje się zęby o trzech optymalnie ukierunkowanych, ostrych, trwałych i odpornych na stępienie krawędziach tnących (np. zęby typu Jetcut firmy Stanley). Płatnicy z takimi zębami nie trzeba dociskać do obrabianego materiału. By efektywnie ciąć, wystarczy wykonywać ruchy posuwisto-zwrotne. Wiodący producenci stosują także specjalne powłoki pokrywające brzeszczot. Taka  powłoka (np. PTFE) obniża opory cięcia, zabezpiecza brzeszczot przed korozją, ułatwia cięcie drewna wzdłuż słojów i pracę w wilgotnym drewnie oraz zapobiega „przywieraniu” materiału do ostrza, a tym samym zakleszczaniu się brzeszczotu.

Przy zakupie płatnicy trzeba sprawdzić także jej uchwyt. Warto zwrócić uwagę na jego kształt i wykończenie. Ergonomiczna, wyprofilowana rękojeść gwarantuje pewne trzymanie piły i umożliwia precyzyjne prowadzenie brzeszczotu wzdłuż linii cięcia. Wiodący producenci stosują obecnie najczęściej rękojeści bimateriałowe, powleczone antypoślizgową powłoką z gumy. Płatnice wysokiej jakości mają też niekiedy rękojeść ukształtowaną tak, by było można za jej pomocą wyznaczyć kąt prosty i kąt 45º. Z kolei otwór wykonany w końcówce brzeszczotu ułatwia zawieszanie piły na haku.

Grzbietnice – są przeznaczone do wykonywania precyzyjnych cięć, przycinania cienkich elementów, wycinania złączy, nacinania rowków, czopów i uciosów. Używa się ich także wraz ze skrzynkami uciosowymi. Brzeszczot grzbietnicy jest cieńszy niż w przypadku płatnicy ale na górnej krawędzi jest usztywniony paskiem stali lub mosiądzu, dzięki czemu mamy lepszą kontrolę cięcia. Z powodu tej listwy grzbietowej grzbietnica nie nadaje się jednak do przecinania dużych elementów i płyt. Brzeszczot grzbietnicy ma drobne uzębienie (TPI 13–14), tnące w trakcie pchania. Uzyskujemy precyzyjny, wąski i gładki rzaz. Grzbietnica może mieć rękojeść prostą (na przedłużeniu brzeszczotu) lub odsadzoną, z lewej lub prawej strony. Odsadzona rękojeść pozwala na odcinanie wystających elementów tuż przy powierzchni. Są dostępne także grzbietnice z odsadzoną, przekładaną rękojeścią, dzięki której można odcinać z dowolnej strony. Brzeszczoty takich grzbietnic mają symetryczne zęby, umożliwiające cięcie w obu kierunkach.

Otwornice – służą do wycinania otworów (np. w blatach), wykonywania cięć krzywoliniowych, cięcia w miejscach trudno dostępnych. Są wyposażone w wąski, zwężający się i dość sztywny brzeszczot. Ich uzębienie ma wskaźnik TPI 9–10, tną w trakcie pchania. Cięcie krzywoliniowe jest możliwe ponieważ zęby mają specyficzny, stożkowy profil i nie są rozgięte. Dobra otwornica powinna mieć zęby hartowane. Otwornice sprawdzają się przy pracach wykończeniowych, w miejscach trudno dostępnych, zwłaszcza tam, gdzie nie można użyć wyrzynarki. Przy zakupie takiej piły trzeba koniecznie sprawdzić sztywność brzeszczotu. Tanie otwornice mają czasami brzeszczot tak miękki, że łatwo go wygiąć.

Przyrżnice – są używane do wykonywania najbardziej precyzyjnych cięć, np. do dokładnego przecinania elementów na określoną głębokość. Służą m.in. do obcinania nadmiaru przyklejonego forniru równo z płaszczyzną mebla. Cienki brzeszczot przyrżnicy nie jest usztywniony listwą grzbietową, ma koniec zaokrąglony od góry. Charakteryzuje się drobnym uzębieniem (TPI 13). Na zaokrąglonej górnej krawędzi także znajdują się zęby.

Piły włosowe – zwane także laubzegami, służą do precyzyjnego wycinania otworów, wąskich szczelin i cięcia krzywoliniowego w różnego rodzaju materiałach, głównie w płytach drewnopochodnych.
Składają się ze stalowej, kabłąkowej ramy i zamocowanego w niej wąskiego brzeszczotu z drobnym uzębieniem, umieszczonym z jednej lub z dwóch stron. Zęby tną podczas ciągnięcia. Brzeszczot piły włosowej w trakcie pracy może obracać się wokół własnej osi, co umożliwia zmianę kierunku cięcia. Zależnie od zastosowanego brzeszczotu laubzegą można ciąć także różnego rodzaju tworzywa sztuczne, a czasami nawet metal.

Piły z wymiennymi brzeszczotami – ich kluczowym elementem jest rękojeść przypominająca rękojeść płatnicy, wyposażona w system wymiany brzeszczotów. Zależnie od modelu i producenta możemy dobrać do niej jeden z kilku oferowanych brzeszczotów (np. ośmiu w modelu Stanley FatMax Xtreme Instant-Change^TM – m.in. płatnicy TPI 7, płatnicy TPI 11, płatnicy o wzmocnionej konstrukcji, grzbietnicy). Piły z wymiennymi brzeszczotami oferują wyłącznie wiodący światowi  producenci (np. Bahco, Stanley), jak na razie są to narzędzia z górnej półki i stosunkowo drogie, więc nie cieszą się jeszcze dużą popularnością.

Piły kątowe (z prowadnicą) – są przeznaczone do precyzyjnego przycinania ram, listew i desek. Można nimi przycinać elementy szersze i wyższe niż te mieszczące się w skrzynce uciosowej. Piła kątowa ma kabłąk z napinanym brzeszczotem i rękojeścią, osadzony w nastawnej prowadnicy. Kąty cięcia z reguły reguluje się w płaszczyźnie poziomej co 15º (czasami co 7,5º) w zakresie od 45º z lewej do 45º z prawej. Długość ciętych odcinków oraz głębokość cięcia wyznaczają nastawne ograniczniki. Imadło wbudowane w aluminiową podstawę prowadnicy służy do unieruchomienia przecinanego elementu.