Kominki, piece kominkowe i kaflowe

Fot. Drooff

Ogień trzaskający w kominku lub piecu kominkowym jesienią, zimą i wczesną wiosną tworzy wieczorem w domu wyjątkową, przytulną atmosferę. Opalane drewnem piece i kominki mogą być jednak także czymś więcej – sensownym uzupełnieniem systemu centralnego ogrzewania.

Życie w naszej strefie klimatycznej ma swoje plusy i minusy. Do minusów można zaliczyć konieczność ogrzewania naszych mieszkań od późnej jesieni do wczesnej wiosny. Ten dość kosztowny obowiązek można do pewnego stopnia przekształcić w zaletę, ponieważ opalane drewnem dekoracyjne paleniska, takie jak kominki, piece kominkowe i piece kaflowe, są wspaniałą ozdobą każdego domu i tworzą w nim niepowtarzalną atmosferę. W ciągu ostatnich 20 lat kominek w salonie przestał być tylko okazjonalnym lub uzupełniającym źródłem ciepła. Dla jednych stał się symbolem prestiżu i wyznacznikiem statusu materialnego. Inni nie wyobrażają sobie z kolei zimowego spotkania rodzinnego bez wesoło trzaskającego ognia. To wokół domowego paleniska, jak w zamierzchłej przeszłości, gromadzą się i ogrzewają mieszkańcy domu.

Planując montaż kominka, pieca kominkowego lub kaflowego nie możemy jednak kierować się wyłącznie emocjonalnymi aspektami tej inwestycji. Równie ważne są bowiem wymagania techniczne oraz aspekty użytkowe.

Kominki otwarte

Dawniej kominek składał się najczęściej z uniesionego nad podłogą otwartego paleniska zamkniętego po bokach ściankami a od góry okapem, w którym znajduje się kanał dymowy, prowadzący do przewodu kominowego. Okap opiera się zwykle na mocnej poziomej belce albo kątowniku stalowym w kształcie litery U. Wysunięta drewniana belka często pełni równocześnie funkcję półki na dekoracyjne drobiazgi. Otwarte kominki w różnych epokach różniły się przede wszystkim oprawą, czyli detalami wykończeniowymi. Współcześnie rozmiary i styl kominka najczęściej dostosowuje się do wielkości i charakteru wnętrza. Obudowy kominków są wykonywane z różnych materiałów. Oszlifowane płyty i bloki ze szlachetnego gatunku kamienia lub ozdobne kafle ceramiczne pozwalają uzyskać efekt eleganckiego elementu wnętrza pałacowego. Cegły, grubo ciosane płyty kamienne oraz pokryte ręcznie nakładanym, chropowatym tynkiem duże okapy lepiej prezentują się we wnętrzach w stylu rustykalnym.

Kominki z otwartym paleniskiem, choć wyglądają bardzo efektowne, mają niewielkie walory użytkowe, ponieważ nie można w nich regulować ilości powietrza docierającej do paleniska. Nieograniczony dopływ świeżego powietrza i niskie temperatury spalania sprawiają, że dochodzi do emisji wielu szkodliwych substancji. Jednocześnie kominek emituje stosunkowo niewiele ciepła do pomieszczenia i może tylko w bardzo niewielkim stopniu wspomagać system centralnego ogrzewania. W kominku z otwartym paleniskiem około 80% ciepła uchodzi przez komin. Minusem jest także to, że gdy kominek jest wygaszony, może wywoływać przeciągi. Nie dziwi zatem, że kominki z otwartym paleniskiem nie mają zbyt wielu wielbicieli. Ich właściciele, gdy tylko jest to możliwe, często montują w nich stalową lub żeliwną kasetę kominkową, która wyraźnie poprawia ich właściwości grzewcze.

Kominki z wkładem

Kasety i wkłady kominkowe nie tylko oddają do pomieszczenia więcej ciepła niż kominek z otwartym paleniskiem, lecz także wytwarzają w swoim wnętrzu o wiele wyższą temperaturę. Poprawiają wydajność kominka i są znacznie bardziej praktyczne, ponieważ nie musimy martwić się o ogień, gdy opuszczamy pomieszczenie. Nie mamy problemu z popiołem, rozsypującym się po pomieszczeniu, bo ten zbiera się tylko w popielniku. Palące się w kasecie drewno może trzaskać do woli, iskry mogą strzelać, a po pomieszczeniu będzie się rozchodzić wyłącznie ciepło. Współczesne wkłady kominkowe pozwalają także na efektywne zagospodarowywanie wytwarzanego ciepła, możemy nim np. ogrzewać wodę lub nawet powietrze w całym domu. Gdy chcemy ogrzewać wodę wkład kominkowy z płaszczem wodnym musi być podłączany do instalacji centralnego ogrzewania. By ogrzewać cały dom już na etapie budowy kominka, lub samego domu, trzeba zbudować sieć kanałów powietrznych, rozprowadzających ogrzane przez kominek ciepłe powietrze.

Klasyczny wkład kominkowy ma formę metalowej skrzyni, której przednią ściankę wykonano z odpornego na wysokie temperatury szkła. Korpus wkładu może być wykonany ze stali, odlewany z żeliwa, stalowo-szamotowy. Dostępne są także kasety służące do montowania w komorze paleniskowej bez konieczności rozbierania całego kominka.

Wkłady kominkowe mają tę wielką zaletę, że można wokół nich budować kominki o najróżniejszym charakterze. Decydują o nim bowiem przede wszystkim forma obudowy, detale i użyte materiały wykończeniowe. Formy współczesnych kominków ograniczają dziś w zasadzie tylko wyobraźnia projektanta i preferencje właściciela. Można im nadać formę klasyczną, z obudową z piaskowca i cegieł, mogą wyglądać jak otwór w ścianie, wyglądający jak zawieszony na ścianie płaski telewizor. Można zafundować też sobie na środku salonu niepowtarzalny model o wyglądzie abstrakcyjnej rzeźby.

Piece kominkowe

W dawnych czasach bardzo rozpowszechnione były opalane drewnem żeliwne piece wolnostojące z pełnymi drzwiczkami. Służyły one przede wszystkim do ogrzewania pomieszczeń. Dziś największym atutem wolno stojących pieców kominkowych są przeszkolone drzwiczki paleniska, przez które widać płonące polana. Trzaskający ogień tworzy sympatyczny nastrój, a przy okazji piec – jako zasilane drewnem dodatkowe źródło ogrzewania – wiosną i jesienią może przynieść znaczne oszczędności. Co więcej, większość małych pieców wolnostojących można montować samodzielnie.

Zamknięte piece kominkowe emitują ciepło na dwa sposoby – przez promieniowanie i konwekcję. Promieniowanie polega na tym, że ciepło z paleniska przenika do materiałów obudowy pieca, np. płyt steatytowych, a stamtąd rozchodzi się dalej do otoczenia. Zjawisko konwekcji polega na tym, że chłodniejsze powietrze z otoczenia swobodnie przepływa między ściankami otuliny paleniska, ogrzewa się, a następnie unosi przez górne otwory.

Na rynku dostępne są najróżniejsze modele pieców kominkowych, pierwszym ważnym kryterium podziału jest rozróżnienie na wolno stojące piece żeliwne i stalowe. Modele żeliwne najczęściej mają tradycyjną, dekoracyjną formę i komorę spalania wyłożoną od wewnątrz cegłami szamotowymi, dzięki którym dłużej trzymają ciepło. Piece z korpusem z żeliwa charakteryzują się niską sprawnością cieplną i dość szybko oddają do otoczenia ciepło zmagazynowane w grubych ściankach obudowy, gdy tylko ogień wygaśnie. Pozwalają za to błyskawicznie ogrzać pomieszczenie, krótko po rozpaleniu ognia. Trzeba jednak systematycznie uzupełniać opał.

Piece kominkowe stalowe zwykle mają o wiele bardziej nowoczesną konstrukcję. Ponieważ cienkie ścianki ze stali mają zbyt małą zdolność akumulowania ciepła, zadanie to spełnia obudowa wykończona płytami kamiennymi lub ceramicznymi. Producenci oferują bardzo duży wybór modeli, od najprostszych, kompaktowych, poprzez modele z płaszczem wodnym, które można podłączyć do centralnego ogrzewania, po zautomatyzowane duże stalowe piece wolno stojące. Te ostatnie mogą być nie tylko efektowną ozdobą salonu, lecz także jedynym źródłem ciepła w domu, bez konieczności montowania grzejników i stawiania dodatkowych pieców olejowych lub gazowych w piwnicy.

Funkcję jedynego źródła ciepła lepiej pełnią piece o wysokiej zdolności magazynowania ciepła, a więc obłożone kaflami, płytami kamiennymi (np. ze steatytu) lub szamotowymi, które są połączeniem wersji emitujących ciepło konwekcyjne (powietrze jest ogrzewane i cyrkuluje w pomieszczeniu) i ciepło promieniowania. Piece zbudowane wyłącznie ze stali szlachetnej, chociaż świetnie wyglądają, nie sprawdzają się jako główne źródło ciepła w domu. Ponieważ piece pełniące rolę jedynego źródła ciepła mają także ogrzewać nocą, powinny dysponować funkcją automatycznego sterowania procesem spalania. Dopływ powietrza musi być regulowany automatycznie w zależności od temperatury. Jeśli chcemy wykorzystywać piec do ogrzewania pomieszczeń powinniśmy wybrać paliwo, które może odpowiednio długo zasilać palenisko. Drewno opałowe nie sprawdza się, dlatego zwykle paliwem są brykiety lub pelety. Są dostępne wolno stojące piece na pelety, w których system sterowania automatycznie dozuje ilość doprowadzanego powietrza oraz dostarczanego paliwa.

Wygląd pieca kominkowego powinien współgrać z innymi elementami wystroju wnętrza. Tanie piece kominkowe z reguły można kupić tylko w jednym lub dwóch wariantach kolorystycznych. Im większy wybór detali i kolorów, tym wyższa cena danego modelu. Na przytulną atmosferę we wnętrzu największy wpływ ma jednak widok płomieni, dlatego powinny być dobrze widoczne przez szybę. A zatem im większa szyba w drzwiczkach, tym bardziej efektowny i zwykle także droższy piec.

Piece kaflowe i pieco-kominki

Do grupy tej można zaliczyć klasyczne piece kaflowe oraz pieco-kominki. Działają one na podobnej zasadzie, różnią się jedynie konstrukcją paleniska. W tych pierwszych jest ono wykonane z cegły szamotowej lub cegły piecowej obłożonej od wewnątrz cegłą szamotową. W pieco-kominkach, zwanych też kominkami ceramicznymi, funkcję komory paleniskowej pełni wkład kominkowy. Wszystkie piece kaflowe i pieco-kominki charakteryzują się dużą sprawnością cieplną i efektywnym spalaniem, dlatego pozwalają zaoszczędzić dużo opału. Ciepło powstające w wyniku spalania drewna w palenisku powoli przechodzi kanałami wewnętrznymi przez masę kumulacyjną pieca (np. wkład szamotowy) do przewodu kominowego. W tym czasie masa kumulacyjna ogrzewa się od wewnątrz, a następnie powoli wypromieniowuje zgromadzone ciepło przez kafle na zewnątrz. W przeciwieństwie do wkładów kominkowych piece kaflowe mogą zmagazynować w obudowie duże ilości ciepła, które następnie jest wypromieniowywane do otoczenia jeszcze długo po wygaśnięciu ognia.

W zależności od sposobu budowy pieca i warunków pogodowych, wystarcza dołożyć opał tylko kilka razy na dobę, by uzyskać efekt tzw. ognia ciągłego i dostateczną ilość ciepła. Wszystkie inne rodzaje pieców wymagają znacznie bardziej absorbującej obsługi. Współczynnik sprawności przy długich okresach pracy jest bardzo wysoki i osiąga 70–90%, więc mamy też mało kłopotu z usuwaniem popiołu. Z pieca wydobywają się minimalne ilości dymu i pyłu, co ułatwia sprzątanie i jest mniej uciążliwe dla alergików.

Dawniej w mieszkaniach dominowały tradycyjne piece kaflowe z drzwiczkami żeliwnymi, dziś coraz bardziej popularne są pieco-kominki z przeszklonymi drzwiczkami. Stosowane w nich szyby są jednak grubsze niż w zwykłych wkładach lub podwójne. Wkłady kominkowe emitują przez szybę ok. 30% ciepła, pieco-kominki – ok. 10%. Obudowy pieców najczęściej wykonuje się z kafli ceramicznych, ale możliwe jest także wykonanie obudowy z płyt i cegieł szamotowych, pokrytych z zewnątrz specjalnymi substancjami podwyższającymi ich odporność na przegrzanie.

W piecach kaflowych i pieco-kominkach pali się głównie drewnem, ale można wybrać także model opalany węglem lub brykietami. Aby piec kaflowy pracował optymalnie, musi być dobrze zaprojektowany przez zduna. Praktyczny piec kaflowy, jeśli ma być komfortowym źródłem ciepła, powinien być duży – wtedy można łatwiej uzyskać ogrzanie powietrza w pomieszczeniu do pożądanej temperatury, przy niższej temperaturze samego pieca. Wynika to z faktu, że zdolność akumulacji ciepła przez piec zwiększa się wraz ze wzrostem jego masy i powierzchni, z którą stykają się gorące spaliny wędrujące kanałami wewnętrznymi do komina. Rozmiarów pieca nie można jednak powiększać w nieskończoność, gdyż prowadzi to do nadmiernego ochładzania spalin i zaniku ciągu kominowego.

Piece kaflowe mogą być wyposażone w płaszcz wodny lub wymiennik ciepła, poza tym można je łączyć z różnymi instalacjami magazynującymi ciepło. Piec może zatem służyć do ogrzewania powietrza w mieszkaniu, ogrzewania wody lub wspomagania instalacji centralnego ogrzewania.

Najnowsze rozwiązania techniczne pozwalają realizować najróżniejsze, nawet bardzo nietypowe projekty pieców kaflowych. Piec może być zatem nie tylko użytecznym, lecz także efektownym i dekoracyjnym elementem wystroju wnętrza.

Ze względu na długi czas rozgrzewania piece kaflowe i pieco-kominki nie nadają się do szybkiego ogrzewania pomieszczeń. Gdy ważna jest możliwość podniesienia temperatury w pomieszczeniu w krótkim czasie i jednocześnie zależy nam na efekcie „trzaskającego” ognia, który tworzy we wnętrzu niepowtarzalny nastrój, powinniśmy zdecydować się raczej na kominek lub piec wolno stojący.